Ο Συνήγορος του Πολίτη για τη λογοκρισία στη “Ρούσαλκα” της Εθνικής Λυρικής Σκηνής

Στην Έκθεσή του για τις διακρίσεις το 2009, στο κεφάλαιο ΔΙΑΚΡΙΣΕΙΣ ΛΟΓΩ ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΟΥ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ, ο Συνήγορος του Πολίτη αναφέρεται στη λογοκρισία στην παράσταση “Ρούσαλκα” της Εθνικής Λυρικής Σκηνής τον Μάρτιο του 2009.

Συγκεκριμένα στην Έκθεση αναφέρεται:

Ο ΣτΠ έγινε αποδέκτης αναφοράς ΜΚΟ με την οποία η προσφεύγουσα οργάνωση διαμαρτυρήθηκε για την περικοπή μιας ερωτικής σκηνής φιλιού μεταξύ αρρένων καλλιτεχνών στην επίσημη πρεμιέρα της παράστασης του έργου “Ρούσαλκα” στην Εθνική Λυρική Σκηνή (ΕΛΣ), τον Μάρτιο του 2009, την οποία απέδωσε σε ομοφοβική λογοκρισία την οποία προκάλεσαν με τη στάση τους μέλη της Ορχήστρας της Λυρικής Σκηνής (ΟΛΣ).

Σύμφωνα με την αναφορά και τα επισυναπτόμενα έγγραφα, κατά την πρεμιέρα της παράστασης, μέλη της ορχήστρας εφέροντο να μοιράζουν στην είσοδο της Λυρικής Σκηνής ανακοίνωση του συνδικαλιστικού τους οργάνου, μαζί με την επίσημη σύνοψη του έργου, στην οποία εκφράζονταν ο έντονος προβληματισμός των μελών της ΟΛΣ για την σκηνοθετική απόδοση του Libretto και την πρόσδοση “στον κεντρικό ήρωα του έργου ομοφυλοφιλικών τάσεων με ακραίες σκηνές”.

O ΣτΠ εκτιμώντας το σύνολο των στοιχείων που τέθηκαν υπ’ όψιν του, αλλά και σχετικά δημοσιεύματα, έκρινε κατ΄ αρχήν ότι η υπόθεση αυτή, δεν μπορεί να εξετασθεί υπό το πρίσμα των διατάξεων του ν.3304/2005, αφού αυτές προϋποθέτουν κατ’ αρχήν άμεσα βλαπτόμενο πρόσωπο, το οποίο υπόκειται διάκριση στην εργασία του για λόγους που αφορούν τον σεξουαλικό προσανατολισμό του. Κατόπιν των διαπιστώσεων αυτών, ο ΣτΠ εξέτασε την αναφορά στο πλαίσιο της κατά τον ν.3094/2003 γενικής αρμοδιότητάς του και έκρινε ότι υποβάλλεται παραδεκτώς, στο σκέλος που αφορά την ελευθερία της τέχνης στην παθητική της διάσταση, ως δικαίωμα δηλαδή του κοινού να παρακολουθήσει την ελεύθερη καλλιτεχνική απόδοση της επιλεγείσας παράστασης και εφόσον βεβαίως διαπιστωθούν πράξεις ή παραλείψει διοικητικών οργάνων. Επί της ουσίας, ο ΣτΠ έκρινε ότι η Εθνική Λυρική Σκηνή στο πλαίσιο εξυπηρέτησης του σκοπού της, όπως αυτός προσδιορίζεται στην παρ. 2 του άρθρου 10 του ν.2273/1994, επέλεξε να φιλοξενήσει στη σκηνή της το συγκεκριμένο έργο, ήδη αρκετούς μήνες πριν την πρεμιέρα της παράστασης, γνωρίζοντας το περιεχόμενό του και, χωρίς να επιδιώξει καμμία παρέμβαση στην καλλιτεχνική έμπνευση της δημιουργού του. Ωστόσο, εκ του αποτελέσματος φαίνεται ότι δεν κατέστη τελικώς δυνατή η διασφάλιση παροχής της καλλιτεχνικής αυτής υπηρεσίας, όπως τουλάχιστον είχε δημοσιευθεί και προαναγγελθεί δημοσίως.

Ο ΣτΠ έκρινε επίσης ότι η έκφραση της ομοερωτικής επιθυμίας στην τέχνη δεν μπορεί να υπόκειται σε περιορισμούς που προσδίδουν αποδοκιμασία στη συγκεκριμένη ερωτική επιθυμία και στην εκδήλωσή της. Η δε απόδοση ομοφυλοφιλικής ερωτικής επιθυμίας σε έναν ήρωα μυθοπλασίας και η εκδήλωσή της με ένα ερωτικό φιλί επί σκηνής, λαμβανομένης υπ’ όψιν της εξέλιξης των κοινωνικών ηθών, ούτε αποτελεί «ακραία σκηνή», ούτε μπορεί να εκληφθεί, ως προσβλητική προστατευόμενου έννομου αγαθού, των φερόμενων ως θιγόμενων από αυτό.

Στο πλαίσιο της παρέμβασης αυτής, ζήτησε με έγγραφά του τις απόψεις, τόσο του Προϊσταμένου της ΟΛΣ, όσο και του Προέδρου της ΕΛΣ για τα καταγγελλόμενα περιστατικά. Από την απάντηση του Προϊσταμένου της ΟΛΣ, προέκυψε ότι ορισμένες αντιδράσεις των μελών της ΟΛΣ κάμφθηκαν κατόπιν δικής του παρέμβασης, γεγονός που επέτρεψε τελικά την πραγματοποίηση της παράστασης. Από την απάντηση του Αντιπροέδρου της ΕΛΣ στις αρχές του 2010, δεν προέκυψε κανένα συγκεκριμένο στοιχείο σχετικά με τα καταγγελλόμενα περιστατικά. Ο Αντιπρόεδρος της ΕΛΣ επισήμανε ότι το νέο ΔΣ της ΕΛΣ -τα μέλη του οποίου στο μεταξύ διάστημα είχαν στο σύνολό τους σχεδόν αντικατασταθεί- αδυνατεί να τοποθετηθεί για γεγονότα προγενέστερα της ανάληψης των καθηκόντων του. Μολονότι θα μπορούσε να είναι κατανοητή η στάση αυτή στο βαθμό που συνδέεται με την αντικειμενική αδυναμία άμεσης γνώσης κρίσιμων στοιχείων που περιήλθαν σε γνώση της προηγούμενης Διοίκησης της ΕΛΣ, δεν συνάδει με την αρχή της συνέχειας της Διοίκησης, η οποία επιβάλλει την ενημέρωση και την τοποθέτηση των νέων μελών του ΔΣ ακόμη και για γεγονότα που προηγήθηκαν της ανάληψης των καθηκόντων τους.

Ο ΣτΠ έκρινε ωστόσο, εξαιρετικά σημαντική τη διαβεβαίωση από την πλευρά του Αντιπροέδρου της ΕΛΣ περί αντίθεσης του ΔΣ σε ενδεχόμενες διακρίσεις ως προς τον σεξουαλικό προσανατολισμό των ατόμων κατά την απόληψη καλλιτεχνικών υπηρεσιών. Επίσης, ο ΣτΠ έκρινε ιδιαίτερα σημαντική τη δέσμευση της ΕΛΣ να διασφαλίσει την ελεύθερη παροχή καλλιτεχνικών υπηρεσιών, εφόσον ανακύψει σχετικό ζήτημα στο μέλλον, καθώς και την ετοιμότητά της να επιβάλλει σχετικές κυρώσεις. Με τις διαπιστώσεις αυτές, ο ΣτΠ διέκοψε την περαιτέρω διερεύνηση της αναφοράς γνωστοποιώντας τις τελικές διαπιστώσεις του στον προσφεύγοντα και στη Διοίκηση της ΕΛΣ και της ΟΛΣ (υπόθεση 5027/2009).